14 yaşındaki Obada Abd Rabbo, Manş Denizi’nde boğulduğu gece bir kez daha tereddüt etti.
Kayığın kaydırıldığı ıslak kızakta ayaklarını zifiri karanlıkta buzlu dalgalara doğru sürüklerken etrafındaki adamlara “Yüzme bilmiyorum” diyordu.
Obada’nın 24 yaşındaki kardeşi Ayser elini tuttu.
Dokuz ay önce Suriye’den çıktıkları yolda üçüncü kez denize doğru gidiyordu. Yüzme bilmiyordu ve her seferinde aynı kaygıyı ve korkuyu yaşıyordu. Bu yolculuktan emin değildi.
Obada ve Ayser, Ocak ortasında Fransa’nın kuzey kıyısının birkaç metre açığında boğulan beş kişi arasındaydı. 2024 yılında küçük bir tekneyle İngiltere’ye geçmeye çalışırken batan ilk tekne oldu.
BBC, bir çocuğun nasıl böyle bir duruma düştüğünü anlamak için Obada’nın Suriye’den yolculuğunun izini sürdü. Bu amaçla yakınları ve iki kardeşe bu gezide eşlik edenlerle yapılan röportajlardan, görüntülerden, mesajlardan yararlanıldı. Amacımız yolculuğun her aşamasında aldıkları güçlü kararları anlamaktı.
Bazı çocukların ebeveynlerinin, akrabalarının ve yasadışı insan tacirlerinin elinde karşılaştığı inanılmaz baskıyı ortaya çıkardık. Ayrıca Birleşik Krallık’a ulaşmak isteyenlerin amaçları ve stratejileri ile İngiliz ve diğer hükümetlerin uygulamaya koyduğu caydırıcı önlemlerin etkisi hakkında daha geniş bir hikaye bulduk.
Kıyıda deniz duvarı vardı
Kayığı kaydırırken etrafında duran yaklaşık on adam Obada ile aynı şehirden geliyordu. Güney Suriye’deki Deraa’dan. Geçtiğimiz aylarda çocuğa güçlü olmasını, erkek olmasını söyleyerek cesaretlendirmeye çalışıyorlardı ama bu da işe yaramıyordu.
Erkeklerin bu geziye çıkması yaygındı. Kadınlar, özellikle savaşın harap ettiği Libya’dan geçecekleri için daha savunmasız durumdaydı. Ancak o gece ergenlik çağındaki çocuklarıyla sınırı geçmeye çalışan iki anne de vardı.
Şişme bot çoktan suya indirilmişti ve bazı insanlar ona tırmanıyordu. 60’tan fazla kişi yer bulabilmek umuduyla etraflarını sardı. Bu bir inanç yolculuğu için çok fazlaydı. Kaçakçılar, tekne İngiltere’ye gidene kadar şişirilmemesi gerektiğini söyledikleri motosiklet iç lastiklerini dağıtmışlardı.
Dalga, tekneyi hızla kızak yolundan uzaklaştırıp daha derin sulara çekti. 14 Ocak Pazar günü sabahın erken saatleriydi. Kaçakçılara göre rüzgar 2024 yılının ilk geçişi için yeterince azalmıştı.
Kıyıdan sürüklenen tekneye binmeye çalışan vatandaşlar denize koşarken, yoğun bir mücadele yaşandı.
Kuzey Fransa kıyılarında gördükleri tipik plajlara benzemiyordu. Kaçakçılar onları Boulogne Limanı’nın kuzeyindeki küçük Wimereux kasabasına getirmişti. Burada suyun yükselmesine karşı bir deniz duvarı vardı.
Suriyelilerin çoğunluğu İngiltere’ye yasa dışı yollardan geliyor
Tekneyle gidebilecekleri alçak dalgalar yerine, kızak yolunun kenarlarından derin suya dik bir iniş vardı.
Hayatta kalanlardan biri, “Görmeyi beklediğimiz şey bu değildi” diyor.
İngiltere’de saat gece 01.00’di. 25 yaşındaki oyuncu, Batı Londra’da diğer kardeşleri Nada, Obada ve Ayser’i bekliyordu.
Nada birkaç saat önce onları aradığında Calais’deki bir kanal köprüsünün altında ısınmak için kamp ateşi yakmışlardı. Yolculuklarından emin görünüyorlardı.
Koyu bereli ve mavi atkılı Obada bile gülümsüyordu. Kameraya iki parmağıyla zafer işareti yaptı. Uzun ve zorlu yolculukları nihayet sona ermek üzereydi.
Nada aynı yolculuğu iki yıl önce yapmıştı. Suriye’deki savaşın yakında biteceğini söyleyen babası, onu beklemeye ikna edemedi.
Nada, babasına “12 yıl bekledik, bitmedi. Güvenlik yok. Sığınma talebinden başka çare yok” dedi. Nada sakallı, sakin konuşan bir adamdı. Bütün kardeşleri gibi uzun boyluydu.
Nada İngiltere’ye gelmek istiyordu. Zaten 10 yıl önce amcası bu yolculuğu yapmış ve oturma izni almıştı. Nada, başka yolu olmadığı için ikisinin de İngiltere’ye yasadışı yollardan gittiklerini söylüyor.
Sığınmacılara hukuki danışmanlık sağlayan Asylum Aid adlı yardım kuruluşuna göre, pratikte Suriye vatandaşları Birleşik Krallık’a gelmeden sığınma talebinde bulunamıyor.
Büyük çoğunluk, sığınma başvurusunda bulunacak vizeleri olmadığı için yasa dışı yollara başvuruyor. Az sayıdaki yasal yollardan biri olan aile birleşimi bile dar bir şekilde tanımlanıyor ve bu yöntemle alınan vizeler sıklıkla reddediliyor. İngiltere’ye sığınma talebinde bulunan Suriyelilerin yüzde 90’ından fazlası savaşın devam etmesi nedeniyle kabul ediliyor.
Nada, İngiltere’ye geldiğinde Şam’da okuduğu üniversitede hükümetle bağlantısı olmadığını ve askerlik yapmadığını öne sürerek ölüm tehditleri aldığını yetkililere anlattı.
“Suriye güvenli değil. Askere gidersiniz ve 10 yıl kalırsınız. Öldürmek zorundasınız, yoksa ölürsünüz. Bunu istemiyoruz.”
Ailesi teşvik etti
Geçen yılın ekim ayında Nada’ya mülteci statüsü ve beş yıl boyunca Birleşik Krallık’ta yaşama izni verildi. Yakın zamanda Wembley’de bir depo işi buldu. Şu anda İngilizce dersleri alıyor ve kocasını yakında Suriye’den İngiltere’ye getirmeyi umuyor. Bu nedenle mülteci statüsüne başvurma hakkına sahiptir. Sonunda İngiltere’de hukuk diploması almak istiyor.
İngiltere’ye geldikten kısa bir süre sonra Suriye’deki kardeşlerini kendisine katılmaya teşvik etti.
Obada’ya telefonda “Gençsin, burada çalışabilirsin” dediğini söylüyor.
Suriye’deki iç savaş başladığından beri kuzenlerinden birkaçı İngiltere’ye gelmişti. Burada Esad rejimine isyan edenlerin doğduğu yer olarak bilinen Deraa’dan gelen bir ağ vardı.
Nada, “Burada yeni bir hayata başlayabilirsiniz” dedi.
Obada Dera’da okula gidiyordu. Kardeşi onun “çok iyi ve çok akıllı” olduğunu düşünüyordu. Bir doktor olmayı isteyebileceğini umuyordu. Futbolcuları takip eden Nada’ya heyecanla İngiltere’deki Manchester City maçını izleyebileceğini söylüyordu.
Onu Suriye’den tanıyan bir arkadaşı “O sadece bir çocuk” diyor.
Ancak Obada’nın giderek umutsuzluğa kapılan ebeveynleri tarafından seyahate teşvik edildiğine ve hatta belki de baskı altına alındığına dair göstergeler de var.
Babası Ebu Ayeser’in çeşitli sağlık sorunları vardı ve artık İngiltere’de tedavi görebileceğini umuyordu.
Annesi Um Ayeser, videolu açıklamasında “Küçük oğlum gelecekte bizimle bir araya gelebileceği için gitti” dedi.
Obada’nın boğulduğu gece orada bulunan Dera’dan bir komşu da ona katıldı.
İsmini vermek istemeyen bu kişi, “İngiltere’ye ulaşacak, kardeşiyle buluşacak ve kısa süre sonra anne ve babasını alacaktı. Buradan ayrılmanın amacı da babasının yurtdışında tedavi görmesi içindi” diyor.
Aslında plan baştan hatalıydı.
Obada’nın Londra’da yetişkin bir kardeşi varken henüz çocuk olması nedeniyle ebeveynlerinin onun gelişini yasal olarak ayarlamak zorunda kalmaması gerekiyordu.
Geçtiğimiz Mayıs ayında Obada, kardeşi Ayser ile birlikte Şam’dan Libya’nın Bingazi kentine gitmek üzere uçağa bindiğinde henüz 13 yaşındaydı.
Suriye’den Libya’ya gitmek için vize gerekmiyor ve Dubai’de çalışan bir amca, bilet ödemelerine yardımcı oluyor.
Ancak Körfez’de ona katılmak bir seçenek değildi. Dubai’de mülteci sistemi yok. Obada orada okula gidemedi.
Ailesi de onun İngiltere’ye gitmesinde kararlıydı.
Milisler Libya’da insanlara işkence yaptı
Belki de ebeveynlerinin istekleri ve ağabeyinin coşkusu ve kararlılığı nedeniyle Obada, bu yolculuğun risklerini tam olarak anlamadı. Ama çok geçmeden bunun farkına varacaktı.
Kardeşler, Libya’da aylarca bekledikten sonra Ekim 2023’te başkent Trablus’tan insan kaçakçılığı yapan bir tekneyle Akdeniz’i geçmek istedi.
Ancak bir Tunus devriye botu tarafından yakalandılar ve Libya’ya götürüldüler ve burada yerel milislerin eline geçtiler.
Suriye’den dönüş yolculuklarında Dera’lı komşuları da sık sık yanlarındaydı. 23 yaşındaki Faris, “Bir ay boyunca gözaltında tutulduk ve işkence gördük” diyor.
Yerde uyuyorlardı ve çoğunlukla günde bir kez küçük bir kase makarnayla besleniyorlardı. Sonunda, Dubai’deki amcalarının yardımıyla iki kardeş, her biri 900 dolara özgürlüklerini satın aldı.
Obada bu noktadan sonra geziye devam etme konusunda ciddi çekinceleri olduğunu söylemeye başladı.
Faris, “Korkmuştu. Onunla güçlendirici bir şekilde konuşuyorduk ve ona hiçbir şey için endişelenmemesini söylüyorduk ama ona göz kulak olacak birine ihtiyacı vardı” diyor.
Grup kendilerini İtalya’ya götürecek başka bir insan kaçakçısı bulduklarını açıkladığında Obada ailesini arayıp bunun Akdeniz’i geçmek için son girişimi olacağını söyledi. İşe yaramazsa evine dönecekti.
Aralık ayında grup başka bir şişme bota binerken Faris, “Elini tuttuk ve ona ‘Biz yanındayız, korkmana gerek yok’ dedik” dedi.
Bu sefer zar zor başardılar. Denizde 22 saat kaldıktan sonra İtalyan sahil güvenliği tarafından Lampedusa adası açıklarında kurtarıldılar. Kayıtlar yerel yöneticiler tarafından yapıldı. Özgür kaldıklarında İtalya ana karasındaki Bologna’dan Milano’ya, oradan da Fransa sınırına gittiler.
Bu arada Nada’nın şüpheleri yeniden başladı. İngiltere’de sığınmacı olmanın kuralları daha katıydı. Kardeşini tekrar aradı.
“Onlara Almanya ya da İtalya’ya gitmelerini söyledim. Çünkü burada katı kurallar var. Yeni kurallar sığınmacılar için çok zor.”
Ancak kardeşler bunu reddetti.
Teorik olarak, İngiltere’nin geçtiğimiz Temmuz ayında yürürlüğe giren yeni Yasadışı Göç Yasası, Obada’ya sığınma ve ikamet etme hakkı vermiyordu; Ancak gerçekte ülkeye küçük teknelerle gelenlerin nereye gönderileceği konusunda henüz bir anlaşma yok.
Dolayısıyla Obada, Mülteci Konseyi’nin “kalıcı belirsizlik durumu” olarak tanımladığı durumda, Britanya’da yaşayan ancak net bir geleceği olmayan on binlerce kişi arasında yer alacak.
Nada’nın kardeşleri trenle Paris’e gitti. Avrupa’da kimseyi tanımıyordu. Nada, İngiltere’deki birçok akrabasıyla birlikteydi. Üstelik yolculuğun zorlu kısmı bitmişti.
Nada, Obada’nın ona “Sen orada olduğun için oraya gelmek istiyorum” dediğini hatırlıyor. Yepyeni plana sadık kalacaklardı.
Temmuz ayının başında Obada, Ayser ve altıdan fazla Suriyeli arkadaşı Calais’e geldi.
Fransız polisine görünmemek için köprünün altındaki çadırda uyudular. Çünkü bazen polis onlara çadırları toplayıp başka bir yere gitmelerini söyleyebiliyordu.
BBC, bölgede çalışan yerel bir STK ile yaptığı görüşmede, Obada’ya reşit olmadığı için kalacak yer teklif edildiğini ancak kendisinin kardeşinden ayrılmak istemediğini öğrendi.
İsminin açıklanmasını istemeyen STK, Obada’nın binmek istediği teknede seyahat etme riskini göze alan diğer gençlerin “insan kaçakçıları tarafından kendi kararlarını vermelerinin engellendiğini ve ailelerinin baskısına maruz kaldıklarını” belirtti.
Yaklaşık bir hafta sonra Suriyeli kaçakçıların kişi başı 2 bin lira (2,5 bin dolar) ödemeleri halinde onları İngiltere’ye götürecekleri haberi geldi. Hava güzeldi, cumartesi gecesi dışarı çıkacaklardı.
Sahilde rüzgar yeni dinmişti, sıcaklık donma noktasının biraz üzerindeydi ve su sıcaklığı 7 derece civarındaydı.
Karanlıkta Obada diğer insanların yanından geçerek tekneye binmeye çalıştı ama tekne eğimli kıyıdan uzaklaşıyordu. O ve Ayser bir anda kendilerini derin suyun altında, soğuk suda mücadele ederken buldular.
Faris, “Çığlık atıp yardım istiyorlardı” diyor. O sırada Faris eğimli kısımdan yukarı çıkmayı başardı ve insanları sudan çıkarmaya çalışıyordu.
Ancak Obada’nın nerede olduğunu göremedi.
Yakınlarda Fransız polisi vardı. İngiltere’den gelen ekstra bütçe sayesinde daha fazla Fransız polisi kıyı bölgesinde dolaşabiliyor; Ancak 150 km’lik bir alanı kontrol etmek hala yeterli değil.
Saat 02.15’te bir donanma helikopteri ve devriye botu olay yerine geldi. Arama kurtarma ekipleri 20 göçmene hipotermi tedavisi uyguladı. Ancak Obada bunların arasında değildi.
Aynı gece başka bir arama kurtarma operasyonu için suda bulunan Binbaşı Maxime Menu, “Kafamda hâlâ ölüm çığlıklarını duyabiliyorum” dedi.
Birkaç dakika sonra Londra’da Nada’nın telefonda “İkisi de hayatını kaybetti” sesi duyuldu.
Arayan kişi kümedeki Suriyelilerden biriydi. Ayser’i sudan çıkardı ama artık çok geçti.
Obada’nın cansız bedeni de sudan çıkarıldı. Her ikisinin de kıyıya 10 metre mesafede boğulduğu tahmin ediliyor.
Nada bu anları anlatırken ağlıyor. Ayser ve Obada’nın başına gelecekleri bilseydi Suriye’de kalacağını söylüyor. “Keşke Obada da Suriye’de kalsaydı” diyor.
Kendini suçlu hissettiğini ekliyor.
Ertesi akşam Calais’te yaşayan 100 kişi, aralarında Obada ve Ayser’in de bulunduğu 5 kişinin hayatını kaybettiği kaza nedeniyle anma töreni düzenledi.
Calais’de yaşayan bir Fransız kadın, “En büyük hata, Avrupa’daki yasaların göçmenlerin hayatını imkansız hale getirmesi. Onlara hiçbir hak vermiyoruz. Burada ya da başka yerde hayatları imkansız hale geliyor.”
Daraa’daki ailesi Obada’nın boş odasının videosunu gönderir.
Annesi Um Ayeser ise ağlayarak, “Çocuklarımı son kez görmek istiyorum. Bu son dileğim. En küçüğü 14 yaşındaydı. Onları gömülmeden görmek istiyorum.”
Babası Ebu Ayeser, “Ben hasta bir adamım, nefes almak için oksijene ihtiyacım var” diyor.
Obada’nın hikayesi nasıl yankı bulacak?
Bazıları onu böyle riskli bir yolculuğa çıkmaya cesaretlendirdikleri için ebeveynlerini veya ailesini suçlayacak. Suriye gibi savaş alanları hakkında bilgisi olmayan bazıları ise böyle bir adımın atılmasına bir ailenin çaresizliğinin yol açtığını ifade edecek.
Obada’nın önümüzdeki günlerde Calais’te kardeşiyle birlikte defnedilmesi bekleniyor.
Fransız yetkililer kardeşleri İngiltere’ye göndermenin mümkün olmadığını belirtirken Nada, onları Suriye’ye geri göndermenin çok maliyetli olacağını düşünüyor.
Rapora Kathy Long, Feras Kawaf ve Marianne Baisnee katkıda bulundu.
